Met “trismus” of kaakklem worden aandoeningen omschreven die het onmogelijk maken om de mond te openen. De term is afgeleid van het Grieks en werd aanvankelijk alleen gebruikt voor het kenmerkende symptoom van een tetanus-infectie. Tegenwoordig beslaat het begrip trismus of kaakklem een veel bredere verzameling van aandoeningen. Trismus is op zichzelf dus geen ziekte, maar een een symptoom dat verschillende oorzaken kan hebben. In alle gevallen zijn de kaakspieren zodanig verkrampt dat de mond niet ver genoeg open kan. Bijna altijd zijn allebei de kanten van de kaak aangedaan en blijft de mond wel een klein stukje open, terwijl de lippen niet helemaal gesloten zijn.
Bij een normaal functionerend kaakgewricht passen er aan de voorkant van je mond drie vingers horizontaal op elkaar tussen je onder- en boventanden. In geval van een trismus kun je je mond niet zo ver open doen en voel je, als je dat wel probeert, een blokkade of stijf gevoel. Uiteraard zorgt deze verkramping van de kauwspieren voor problemen met kauwen, slikken, praten en de mondverzorging. In ernstige gevallen kan zelfs ademhalen een probleem worden.
Meestal is een kaakklem tijdelijk, hoewel er ook patiënten zijn met een permanente trismus. Afgezien van de verkramping van de spieren en het gemis van de normale bewegingsmogelijkheden van de mond en kaken, kan een trismus gepaard gaan met een intense hoofd- en of oorpijn.
Het is duidelijk dat kaakklem de kwaliteit van het leven flink aantast. Niet alleen de kaken, maar ook de tong kan een deel van de mobiliteit kwijt raken. Bij sommige patiënten verandert ook de gezichtsuitdrukking, wat erg verontrustend kan zijn. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een tetanus-infectie, waarbij de verkrampingen het gezicht in een grimas vast zetten.
Daarbij zijn onderzoek en behandelingen, die toegang tot de mondholte vereisen, beperkt of in sommige gevallen onmogelijk.
De uiteenlopende oorzaken van trismus
Trismus of kaakklem wordt veroorzaakt door een verkramping van de kauwspieren, waarvoor uiteenlopende achterliggende oorzaken zijn.
De meest voorkomende oorzaak van trismus is ontsteking van het zachte weefsel in de mond door een ontstoken kies, verwijdering van verstandskiezen of de keelamandelen. Ook komt een trismus wel voor bij een gebroken kaak, zenuwschade en bij een spierontsteking in de kauwspieren.
Eerder is al genoemd tetanus, een acute bacteriële infectie die het lichaam meestal via een wond binnendringt en als kenmerkend symptoom de kaakklem heeft. Spieratrofie, het verslappen van spieren die niet worden gebruikt, kan al voorkomen als de mond 3 dagen niet geopend is.
Ook medische factoren kunnen een trismus tot gevolg hebben, zoals een tumor of kanker in de mond, ziekten als lupus en sclerodermie en operaties in het keelgebied. Ook bestraling van het gezicht, het kaakgewricht of de hals kunnen leiden tot een trismus.
Behandeling van een trismus
Afhankelijk van de onderliggende oorzaak verschijnt trismus meestal snel en bereikt het een maximale samentrekking binnen één dag. Maar het kan zich ook heel langzaam ontwikkelen. Soms zelfs zo langzaam dat patiënten niet eens in de gaten hebben dat ze na verloop van tijd hun mond nog maar voor de helft kunnen openen. In alle gevallen geldt: hoe eerder je naar de fysiotherapeut gaat, hoe groter de kans dat de trismus snel weer kan ontspannen.
Bij de behandeling van een trismus is het natuurlijk ook belangrijk dat het onderliggende probleem wordt opgespoord. Tegelijkertijd kan een fysiotherapeut een trismus snel verbeteren. Als ook de achterliggende oorzaak kan worden behandeld, zoals bijvoorbeeld een tandvleesontsteking of een ontstoken kies, kan de volledige kaakfunctie weer worden hersteld.
Ingeval van bestralingen rond het kaakgewricht weet men dat een trismus zich in de eerste 9 maanden na bestraling kan voordoen. Als dit gebeurt is een vroege behandeling ook de beste manier om ernstige problemen te voorkomen. De fysiotherapeut zal hiervoor een persoonlijk behandelprogramma met manuele therapie en bewegingsoefeningen opstellen. Dat heeft als doel het genezingsproces te versnellen en de normale functie van de kaken zo veel mogelijk te behouden en herstellen.
Behandeling is ook noodzakelijk omdat het langdurig niet gebruiken van het kaakgewricht leidt tot spieratrofie, waarmee het probleem nog erger wordt. Behalve fysiotherapie wordt er ook wel gewerkt met mondspalken om de opening groter te maken en met botox-injecties die de spieren ontspannen.
Mondverzorging bij een trismus
In geval van kaakklem (trismus) is extra mondverzorging heel belangrijk, maar tegelijkertijd vaak lastig uit te voeren door de beperkte mondopening.
Het standaard protocol in de zorg is spoelen met Corsodyl mondwater of Corsodyl gel aanbrengen op de rand tussen de tanden en het tandvlees en met een ragertje tussen de tanden. Ook wordt er wel gebruik gemaakt van “dental swabs”. Dat zijn zachte ronde sponsjes van schuimstof die voor gebruik bevochtigd moeten worden.
Het werkzame bestanddeel van Corsodyl is chloorhexidine. Dat doodt weliswaar heel effectief de mondbacteriën waarmee de vorming van tandplak bestreden wordt. Het grote nadeel is dat niet alleen de schadelijke bacteriën worden gedood, maar dat de gehele mondflora afgebroken wordt. Het natuurlijke evenwicht van de mondflora is nu juist belangrijk voor de mondgezondheid, die toch al veel te leiden heeft omdat je met een trismus vaak je gebit maar beperkt kan verzorgen.
In het algemeen wordt langdurig gebruik van mondwater met chloorhexidine afgeraden. Na de kuur heeft de mondflora namelijk echt tijd nodig om weer te herstellen. Met name bij een langdurige of permanente trismus wordt het dan kiezen tussen twee kwaden.
Alternatieven voor mondwater met chloorhexidine
Wij kunnen natuurlijk niet op de stoel van de zorg-professionals gaan zitten. Toch willen erop wijzen dat schadelijke bacteriën en tandplak ook heel effectief te bestrijden zijn met mondvriendelijke en natuurlijke ingrediënten.
Je zou Corsodyl mondwater kunnen vervangen door JuliBrite Fresh Breath Oral Rinse. Dit mondwater bestrijdt schadelijke bacteriën door middel van kokosolie en actieve koolstof. De natuurlijke antiseptische werking van kokosolie en koolstof wordt ondersteund door onder andere xylitol en etherische tea tree olie. Daarnaast zijn plantaardige glycerine en de gel van aloë vera toegevoegd om de mondslijmvliezen te verzachten en te hydrateren. Tot slot heeft JuliBrite Fresh Breath Oral Rinse een prettige verfrissende smaak van biologische pepermuntolie, citroenolie en sinaasappelolie en anijs-extract.
Als spoelen niet mogelijk is door de ernst van de trismus, is JuliBrite Brite & Fresh Spray een mogelijkheid om de mond te reinigingen, te hydrateren en te verfrissen. Deze mondspray is eveneens gebaseerd op 100% veilige, biologische ingrediënten. De antibacteriële werking van geactiveerde koolstof wordt ondersteund door etherische oliën van kruidnagel en basilicum. Ook in de spray worden biologische aloë vera gel en plantaardige glycerine ingezet om de mondslijmvliezen te verzachten en te hydrateren. Biologische pepermuntolie en menthol-kristallen zorgen voor een natuurlijke frisse smaak.
De veilige en natuurlijke ingrediënten van JuliBrite Fresh Breath en JuliBrite Brite & Fresh Spray bestrijden schadelijke mondbacteriën maar verstoren het natuurlijke evenwicht van de mondflora niet. Zeker in het geval van een langdurige trismus zou je in overleg met je behandelaar over kunnen gaan op deze natuurlijke mondzorg-middelen.
