Fluoride, wie is er niet groot mee geworden? Tandartsen leren in hun opleiding dat fluoride absoluut onmisbaar is om cariës (gaatjes) af te remmen en de meeste mensen volgen dat advies braaf op. Want gaatjes in je gebit, daar zit niemand op te wachten. Fluoride heeft echter ook nadelen, waardoor het alternatief HAP /hydroxy-apatiet) snel populair aan het worden is.

In dit artikel gaan we kijken naar het verschil tussen fluoride en HAP en of je met deze laatste je tanden ook sterk kunt houden en cariës (gaatjes) kunt voorkomen.

1. Fluoride

Fluoride is het negatief geladen ion van fluor, dat de eigenschap heeft om tandglazuur harder te maken. Harder tandglazuur is minder gevoelig voor de inwerking van zuren, die door schadelijke bacteriën worden uitgescheiden. Daardoor wordt het proces van tandbederf aanzienlijk afgeremd.

Lees hier meer over hoe fluoride werkt en welke soorten er zijn.

Fluoridering van het drinkwater

Aan het begin van de twintigste eeuw werd in Colorado Springs (VS) een inheemse stam gevonden, waarvan alle leden een oersterk gebit hadden. Hoewel hun tanden bruin en vlekkerig waren, hadden zij een extreme weerstand tegen cariës (gaatjes). Het hoge fluorgehalte van hun lokale watervoorziening bleek de oorzaak te zijn.

Omdat tandbederf in die tijd een enorm probleem was, besloot men om fluoride toe te voegen aan drinkwater dat van nature geen fluor bevat. In de Verenigde Staten gebeurt dat nog steeds, met het gevolg dat één op de vier inwoners een bepaalde mate van fluorose vertoont.

Fluorose ontstaat door een overdosis fluoride als een kind het blijvende gebit ontwikkelt, tussen de 6 maanden tot 6 jaar. Fluoride verstoort de functie van de ameloblasten. Dit zijn de cellen die het tandglazuur produceert, dat er vervolgens afwijkend uit gaat zien. De afwijking varieert van lichte verkleuringen of vlekjes tot een een bruine kleur of ruw oppervlak van het glazuur.

Aan het begin van de jaren 60 van de vorige eeuw werd ook in Nederland het drinkwater “gefluorideerd”. De besluitvorming daarover was niet landelijk geregeld, maar werd overgelaten aan de gemeenten. Afhankelijk van het plaatselijke anti-fluor comité werd het drinkwater in de ene gemeente wél en in de andere niet gefluorideerd. Dit heeft in ieder geval een heel interessant experiment op geleverd: de zogenaamde Tiel-Culemborg studie.

Vanaf 1952 werd het drinkwater in de gemeente Tiel gefluorideerd en het demografisch vergelijkbare maar niet-gefluorideerde Culemborg werd de controle-gemeente. De inwoners van de twee gemeenten werden met elkaar vergeleken wat betreft de ontwikkeling van cariës (gaatjes). Verschil werd er inderdaad gevonden, de inwoners van Tiel hadden minder last van tandbederf. Overigens bleek dat fluoride cariës niet voorkomt, maar dat het het proces wel afremt. Concreet bleven de gaatjes in Tiel kleiner dan die in Culemborg.

In 1973 bepaalde de Hoge Raad van Nederland dat fluoridering van het drinkwater illegaal was omdat het individuen de keuze ontnam om geen fluoride te gebruiken. Daardoor moest ook de gemeente Tiel stoppen met fluoridering. Vanwege de tandheelkundige voordelen werd fluoride vervolgens een ingrediënt in het merendeel van de tandpasta’s.

Bijwerkingen van fluoride

De Tiel-Culemborg studie was eenzijdig gericht op het afremmen van tandbederf. Hoewel bekend is dat fluor een neurotoxine is, is verder niet gekeken naar het effect van de toediening op de algehele gezondheid. Neurotoxine betekent dat het een vergif is dat de werking van het zenuwstelsel beïnvloedt.

De tandarts Dr. Josephien van den Berg was na het afschaffen van de fluoridering wel geïnteresseerd in het effect van fluoride op de algehele gezondheid. Zij heeft onderzocht of er op de lange termijn verschillen waren tussen de inwoners van Tiel en Culemborg. Haar onderzoek bevatte mensen tussen de 40 en 60, die hun hele leven in één van beide gemeenten hadden gewoond. Alle deelnemers hadden, afhankelijk van hun woonplaats, 20 jaar wel of niet gefluorideerd water gedronken.

De resultaten zijn heel opmerkelijk. In Tiel werden meer hersen- en zenuwziekten gemeld, inclusief geheugenstoornissen en kanker. Aan de andere kant hadden de inwoners van Tiel juist minder last van hart- en vaatziekten dan die van Culemborg. Er was ook een opmerkelijk verschil tussen mannen en vrouwen, vrouwen blijken gevoeliger voor de “bijwerkingen” dan mannen.

Lees hier meer over het onderzoek naar de lange termijn effecten van fluoridering.

Terwijl fluoride zeker een nuttige functie heeft in het afremmen van cariës (gaatjes), is het geen onschuldig ingrediënt dat je onbeperkt kunt gebruiken. Zo wordt er bij tandpasta met fluoride altijd voor gewaarschuwd om deze niet in te slikken. En niet voor niets wordt sinds 2009 tandpasta voor volwassenen afgeraden voor kinderen. Het fluorgehalte in speciale kindertandpasta is daarom een stuk lager, mede omdat het zich ontwikkelende blijvende gebit kan worden aangetast door fluorose.

In het bijzonder mensen die lijden aan osteoporose (botontkalking) en nierdialyse-patiënten worden gemaand voorzichtig te zijn met het gebruik van fluoride.

Opname door de mondslijmvliezen

Opvallend is dat de waarschuwingen tegen fluoride vooral het drinken of inslikken ervan betreffen. Dit gaat voorbij aan het feit dat de mondslijmvliezen een hoog absorptie-niveau hebben. Medicatie en drugs komen via de slijmvliezen, en dus ook het mondslijmvlies, razendsnel in de bloedbaan. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat dit niet gebeurt met chemicaliën in tandpasta, waaronder fluoride.

2. Hydroxy-apatiet (HAP of Nano-HAP)

Al in de jaren 70 raakte het Japanse bedrijf Sangi geïnteresseerd in hydroxy-apatiet. Zij hadden een patent op tandheelkundig materiaal, dat zij hadden verkregen van de NASA. Astronauten verliezen in een zwaartekracht-vrije omgeving mineralen uit hun tanden en botten. Om deze demineralisatie te compenseren was men op het idee gekomen om het lichaamseigen HAP te synthetiseren. Dat bleek goed te werken.

Kennelijk was men in Japan minder gecharmeerd van een neurotoxine als wapen in de strijd tegen cariës (gaatjes). Al in 1980 werd Apadent geïntroduceerd, de eerste glazuur-herstellende hydroxy-apatiet tandpasta. Niet alleen voor astronauten, maar voor iedereen.

De keuze voor HAP (Hydroxy-apatiet) is volkomen logisch. HAP is een lichaamseigen mineraal, dat de grondstof vormt voor onze botten en tanden. Zowel het tandglazuur als het dentine (tandbeen) bestaan voor het grootste deel uit koolzuurhoudende calciumarme hydroxy-apatiet. Het is dus het perfect materiaal om beschadigingen in je tandglazuur te repareren, zodat de zuren geen kans krijgen om deze gaatjes groter te maken.

Een identiek materiaal toevoegen om je tanden sterker te maken klinkt ook een stuk vriendelijker dan de moleculaire vervorming door fluoride, dat ook nog eens als vergif op je zenuwstelsel inwerkt. Onderzoeken onder Japanse schoolkinderen wezen uit dat HAP uitstekend werkt, al in 1985 bleken ze 36-56% minder nieuwe cariës te ontwikkelen. Dat resultaat is zelfs beter dan fluoride, waarvan uit onderzoeken blijkt dat het cariës alleen afremt en niet voorkomt.

Terwijl er in Japan nu ruim 40 jaar ervaring is met HAP in plaats van fluoride, neemt de belangstelling wereldwijd toe. Sangi’s nano-hydroxy-apatiet werd dan ook wereldwijd gepatenteerd en verder ontwikkeld. Rond het jaar 2000 werd de deeltjesgrootte verkleind tot de nanoschaal, waardoor de remineraliserende werking van HAP verder toeneemt. Met andere woorden, je tandglazuur wordt er nog beter door hersteld.

Inmiddels wordt HAP niet alleen gebruikt als cariës-werend alternatief voor fluoride, maar ook voor andere toepassingen waarbij remineralisatie gewenst is. Denk aan tandpasta tegen gevoelige tanden, waarbij nano-HAP de dentinale tubuli binnendringt en verzegelt. Ook bij het bleken van tanden, waarbij de traditionele waterstofperoxide zorgde voor gevoelige tanden, kan HAP juist zorgen voor versterking. Nieuwe toepassingen, zoals het herstellen van het bot bij het plaatsen van implantaten en het opvullen van een hazenlip, zijn in ontwikkeling.

Het grote voordeel van nano-HAP is dat het chemisch vergelijkbaar is met het hydroxy-apatiet in onze eigen botten en tanden. Het verstoort de structuur niet en wordt niet afgestoten. Dat maakt het uitermate geschikt voor het herstel van tanden en botten.

Wat zegt de wetenschap?

In het Westen zijn wij weliswaar gewend aan fluoride als vermeend wondermiddel tegen cariës. In Japan worden als sinds de jaren 80 van de vorige eeuw volop laboratoriumonderzoek en veldproeven gedaan naar het effect van HAP.

Dankzij de toegenomen belangstelling voor HAP in de rest van de wereld zijn er de laatste 10 jaar ook vergelijkende studies gedaan. Daaruit komt dat nano-HAP zonder meer vergelijkbaar is met fluoride als het gaat om het herstel van het tandglazuur en het tegengaan van beginnende cariës (gaatjes).

Hieronder vind je een aantal van deze studies:

En een onderzoek naar de effectiviteit van HAP bij gevoelige tanden:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30611773/

Waar poets jij je tanden mee?

Gelukkig heeft de Hoge Raad in 1973 bepaald dat in Nederland het drinkwater niet gefluorideerd mag worden. We kunnen dus allemaal kiezen of we wel of geen fluoride gebruiken. Sterke tanden en minder cariës (gaatjes) wil iedereen natuurlijk wel, maar de vraag is ten koste van wat.

Wij hebben een duidelijke voorkeur voor het lichaamseigen mineraal HAP boven het dubieuze, maar desondanks stevig ingeburgerde fluoride.

HAP vind je in de volgende producten:

  • JuliBrite Tandpasta en Tandpasta tabletten
  • JuliBrite Whitening Kit om zelf je tanden te bleken

Is dit artikel behulpzaam?

Bedankt voor je feedback!